Kis Gündönümü geldi. Isik kendini karanlik için gizleyecek. Uzun bir gece geçirecegiz bir sonraki isigi alana kadar. Kadim bilgelikte gece ve gündüz kavramlari genelde alegorik olarak ele alinir ve dünyasal ifadelerdeki kelimeler gibi kullanilabilir. Peki bu cografi olaydan bizim alacagimiz izlenim ne olmali?
Genesis 1:3‘te bu sembolizmi görürüz. “Tanri, “Isik olsun” diye buyurdu ve isik oldu. Tanri isigin iyi oldugunu gördü ve onu karanliktan ayirdi. Isiga “Gündüz”, karanliga “Gece” adini verdi. Aksam oldu, sabah oldu ve ilk gün olustu.”
Konuyu teosofiye getirmek istemiyorum, zaten orada bu bilgiler mevcut. Kis, bes element sistemin de suyun mevsimidir ve kis boyunca suyun farkli hallerini görürüz dogada.
Kadim kültürlerde dönencelerin ve gündönümlerinin özel yerleri vardir. Druidler bu güne “Alban Arthan – Arthur’un Isigi” der ve Stonehenge‘de özel ritüellerini yaparlar.
Mitolojik olarak da degerlendirmek istersek:
“Bugün Ulu Ana Tanriça, Gökyüzü (Cennet) Kraliçesi’nin Isigin Oglu’nu dogurdugu gün. Kis Gündönümü Oglak’tadir ve “tanrilarin kapisi”dir. Günes’in yükselisini ve büyüyen gücünü temsil eder. “Janua” Latincede kapi anlamina gelir ve kapilarin bekçisi, zamanin yöneticisi Janus da adini ondan alir. Elinde iki anahtar oldugu rivayet edilen Janus gündönümlerinin kapilarini bu anahtarla açar. Kis Gündönümü’nü altin anahtar ile, Yaz Gündönümünü ise gümüs anahtar ile.”*
Stonehenge‘de yapilan ritüele ait videoyu da asagidaki linkten izleyebilirsiniz.
Noel Baba ile Ayaz Ata benzerligi
Orta Asya’da da kisin gelmesiyle birlikte özellikle Kazaklarda ve Kirgizlarda geçen Soguk Tanrisi Ayaz Ata kavramini görürüz. Ayaz Ata Noel Baba ile de özdeslesmis durumdadir. Ayas Han olarak da bilinir. Ay isigindan yaratilmistir. Soguk havaya neden olur. “Ak Ayas” olarak adi geçer. Ülker burcunun alti yildizi gögün alti deligidir ve oradan soguk hava üfler. Böylece kis gelir.
Ayaz, tüm Türk cografyasinda yakici soguk anlamina gelir ki, Ay’in gökte rahatlikla görüldügü açik havalarda meydana geldigi için Ay Tanrisi’nin (veya ona bagli Ayas Han’in) gönderdigi düsünülmüstür. Kimi kültürlerde kisin sogukta ortaya çikan ve kimsesizlere, açlara yardim eden bir evliyadir. Hristiyan azizi oldugu yönünde görüsler de vardir. Fakat etimoloji ve kültürel olarak Türk kültüründe zaten var bulunan bir kisilik oldugu kesindir.
Kazaklarda kisin karsilanmasi ile ilgili olarak Sogumbasi isimli bir eglence bulunmaktadir. Ilk karin yagmasi ve ilk sogugun vurmasi ile kutlanan bayramdir. Bu bayramla bir ilgisi olmasi muhtemeldir. Azerice’deki Sahta Ata “Saxta Baba (Azerice)” sözcügü de yine birebir çeviriyle Soguk Ata veya Ayaz Ata anlamina gelir. Özbekçede Sahta (Shaxta, Saxta) sözcügünün ocak manasina gelmesi ise kelimenin anlami açisindan dikkat çekicidir.
Azerbaycan‘da Saxta Baba olarak bilinir. Torunun adi ise Qar Qizi (“Kar Kizi”)’dir. Yeni yilda çocuklara hediye dagitirlar.
Baskurtya‘da Baskurt dilinde, Ayaz Ata Ò Ñ‹Ñˆ G±G°G±G°G¹ (Qïš babay “Kis Babasi”) olarak yer alir. Torunu ise Ò G°Ñ€Ò»Ñ‹G»Ñ‹Ñƒ (Qarhïlïw “Kar Güzeli”) adiyla anilir.
Tataristan‘da Tatar kültüründe Qis Babay (GšÑ‹Ñˆ G‘G°G±G°G¹ “Kis Babasi”) ve Rus kültüründe Sneguroçka olarak anilan torunu ise Qar Qizi (GšG°Ñ€ GšÑ‹G·Ñ‹ “Kar Kizi”) isimleriyle taninir.
Etimolojisi Ay kökünden türemistir. Soguk ve ayisigi anlami vardir. Zemheri, kara kis anlamlarina gelir. Ayas ayni zamanda mehtap (ayisigi) demektir. Açik ve bulutsuz havada ay göründügü zaman çikan soguk demektir. Eski Altayca’da Ayas/Hacas kelimesi açik gökyüzü manasi tasir.
